تربیت جنسی فرزند دوران نوجوانی و بلوغ (از سن تکلیف تا 17 یا 18 سالگی) (1)

بسیاری از کارشناسان معتقدند، حساس‌ترین مرحله از میان مراحل ده‌گانه تربیت جنسی، مرحلۀ نوجوانی و بلوغ است. برخی از روان‌شناسان نیز دوره بلوغ را به دلیل تغییرات اساسی زیستی در نوجوان و ظهور علائم جسمی و جنسی و پیامدهای روانشناختی، به نوعی انقلاب تشبیه کرده‌اند. از همین‌رو آشنایی با نوع برخورد با نوجوان و آشنایی با ویژگی‌های دوران بلوغ بسیار بااهمیت است. ما باید بیاموزیم که پدیده بلوغ جنسی چیست؟ و چگونه باید با آن مواجه شویم؟ و بدانیم در این دوران نحوه تعامل صحیح با نوجوان چگونه باید باشد؟ و چگونه به نوجوان کمک کنیم تا امیال جنسی خود را مدیریت کند؟

بنابراین در این گفتار ابتدا ویژگی‌ها و علائم جسمی، روانی و معنوی دوران بلوغ مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به موارد ذیل پرداخته می‌شود:

1-9- برگزاری جشن تکلیف و تکریم

2-9- تشویق به تلاوت قرآن کریم

3-9- آموزش حدیث و احکام دین (با رویکرد مباحث عفاف و پاکدامنی)

4-9- نظارت و کنترل مجلات، کتاب‌ها، رمان‌ها و محتوای رد و بدل در شبکه‌های اجتماعی

5-9- آموزش اجازه‌خواهی به نوجوان، برای ورود به مکان‌های اختصاصی دیگران

6-9- توجه دادن نوجوان به اهمیت و فواید عفاف‌گرایی و پاکدامنی

7-9- توجه دادن نوجوان به زیان‌ها و پیامدهای منفی بی‌عفتی و انحرافات اخلاقی

8-9- توجه دادن نوجوان به شیوه‌های عفاف‌ورزی

9-9- مراقبت و نظارت بر دوستی‌های نوجوان

10-9- مرتبط کردن نوجوان با جلسات مذهبی و گروه‌های سالم دوستی

11-9- دعا و استمداد از خدا و توسل به اولیاء

برخی از ویژگی‌های روان‌شناختی دوران بلوغ

یکی از وظایف مهم والدین در راستای مراقبت‌های جنسی فرزندان، آشنایی با ویژگی‌های دوران بلوغ است که با تغییرات جسمی و روانی و معنوی نوجوان همراه می‌باشد. هر اندازه دانش و آگاهی والدین در زمینه بلوغ بیشتر باشد، از نگرانی‌ها و مشکلات نوجوان در این دورۀ بحرانی کاسته می‌شود و به‌عکس اگر نوجوان، با سهل‌انگاری والدین یا با سخت‌گیری‌های غیرعلمی و اعمال فشارهای غیرمنطقی روبه‌رو شود ممکن است خدای نکرده گرفتار افسردگی یا اضطراب یا اعتیاد یا پرخاشگری یا آسیب‌های جسمانی و حتی خودکشی گردد! و یا از روی لجاجت در انحرافات اخلاقی غوطه‌ور شود.

بنابراین لازم است والدین عزیز با ویژگی‌های دوران بلوغ و احکام و آداب اسلامی در زمینۀ بلوغ آشنا گردند و بخشی از این مباحث را در زمان مناسب به فرزندان خود بیاموزند و یا زمینۀ آموزش آن‌را فراهم آورند.

علائم بلوغ

علائم بلوغ در یک تقسیم بندی کلی بر سه قسم می‌باشد:

- علائم جسمی دوران بلوغ

- علائم روانی دوران بلوغ

- علائم معنوی دوران بلوغ

 

علائم جسمی دوران بلوغ

علائم جسمی دوران بلوغ در دختران و پسران، از تفاوت‌هایی برخوردار است که در ذیل بدان اشاره می‌شود:

علائم جسمی بلوغ در دختران: علائم جسمی بلوغ در دختران همراه است با روئیدن موی زبر در زیر شکم (اطراف دستگاه تناسلی) و عادت ماهانه (جریان خون حیض به مدت حداقل سه روز در ماه)؛ که در صورت عادت ماهانه، احکام شرعی خاص مترتب می‌شود؛ مثل غسل حیض پس از پاک‌شدن از خون حیض و نیز کارهایی که بر حائض حرام است که شرح و توضیح آن در رساله‌های مراجع بزرگوار تقلید آمده و شایسته است والدین عزیز از باب رجوع به کارشناس، نوجوانان خود را در جهت انتخاب مرجع تقلید راهنمایی کنند و این مباحث را در رساله‌های آنان پیگیری نمایند.

آری، دوران بلوغ همراه است با رشد ناگهانی و تغییرات جسمی؛^[1] و همواره نخستین تغییرات در زندگی انسان، با نوعی نگرانی از ناشناخته‌ها آمیخته است و سرگشتگی را به دنبال دارد.

نخستین بار که قاعدگی در دختری آغاز می‌شود اغلب با نگرانی و اضطراب همراه است. این نگرانی و اضطراب زمانی بیشتر می‌شود که هیچ آمادگی پیشین در مورد آن نداشته باشد و از طبیعی‌بودن آن آگاه نباشد و به عکس این نگرانی و اضطراب هنگامی به حداقل می‌رسد که نوجوان را از پیش، برای این تغییرات، آماده کرده باشند.

قاعدگی، از آن‌جا که با خونریزی همراه است و در منطقه حسّاسی رخ می‌دهد و دختر، ممکن است از بیان آن شرم کند و خونریزی را نشانۀ نقص یا بیماری در آن قسمت بدن خود بداند، با اضطراب و نگرانی بیشتری همراه است.

اگر دختران نوجوان، از طبیعی‌بودن آن آگاه نباشند و والدین از پیش، آنها را برای این مرحله، آماده نکرده باشند، دچار اضطراب و افسردگی شدیدی می‌شوند که گاه عواقب خطرناکی را در پی خواهد داشت.

معمولاً چند روز قبل از شروع قاعدگی تغییرات جسمانی نظیر کاهش یا افزایش اشتها، خستگی، بزرگ و حساس شدن پستان‌ها، یبوست، ورم، سردرد و سرگیجه، تغییرات خلقی نظیر بدخُلقی، افسردگی، خواب آلودگی و بی‌حوصلگی ظاهر می‌شود. شدت این علایم در افراد مختلف متفاوت و ناشی از تغییرات هورمونی در بدن می‌باشد و معمولاً خودبه‌خود از بین می‌رود. البته در صورت شدت اختلالاتِ فوق، باید به پزشک مراجعه کرد.

دختر باید توسط مادر آگاه شود که قاعدگی نشانۀ سلامتی او است و نوید آمادگی برای مادر شدن را به او می‌دهد. قاعدگی نه تنها بیماری نیست بلکه یک امر ضروری و طبیعی می‌باشد، اگر چه ممکن است به ظاهر باعث ناراحتی شود.

بنابراین، شایسته است مادران گرامی، خود مستقیماً و یا از طریق مربی آگاه و متعهد، پیش از آغاز نخستین قاعدگی، در موقعیتی مناسب و در فضایی صمیمی برای دختر خویش توضیح دهند که یکی از نشانه‌های طبیعیِ رشد یک دختر، شروع قاعدگی است که او را برای مرحلۀ مهم‌تری از زندگی آماده می‌کند. سپس از راه ایجاد غرور نسبت به مادرشدن و برانگیختن حسّ مادری - که از کودکی، در فطرت دختر بچه‌ها وجود دارد - او را به طبیعی‌بودن و اهمیت این تحول بزرگ در زندگی دختران، آگاه کنند و احکام و آداب دوران قاعدگی و غسل حیض را به آنان بیاموزند.

رعایت نکات بهداشتی در ایام قاعدگی

انجام فعالیت‌ها و ورزش‌های عادی و سبک در این دوران نه تنها هیچ‌گونه منعی ندارد، بلکه مفید هم هست و به آرامش عضلات کمک می‌کند. بدترین کار دراز کشیدن و بی‌حرکت ماندن است.

استفاده از حوله یا پارچه گرم در موضع درد نیز مفید می‌باشد. (گرما موجب شل شدن عضلات می‌شود و می‌تواند انقباضات را متوقف کند).

توصیه می‌شود برای کاهش عوارض، یک هفته قبل از شروع قاعدگی رژیم غذایی حاوی ویتامین B6 و آهن شروع شود (گوشت، ماهی، دانه‌های بدون نمک، غلات سبوس دار و برگ سبزی‌ها و موز، تخم مرغ، جگر، نخود فرنگی و لوبیا منبع آهن هستند).

وجود درد در روزهای اول قاعدگی مسئله‌ای طبیعی است، علت این امر آزاد شدن موادی در جداره داخلی رحم (آندومتر) است که باعث انقباض رحم و در نتیجه درد می‌شود؛ در صورت شدت درد می‌توان با تجویز پزشک از داروهای تسکین دهنده استفاده کرد. بهتر است 48 تا 72 ساعت قبل از شروع قاعدگی از این داروها استفاده شود.

به منظور جبران خون از دست رفته به خصوص در این دوران از غذاهای مقوی نظیر شیر، گوشت، حبوبات، سبزیجات و لبنیات و انواع میوه‌های تازه و... بیشتر استفاده شود.

رژیم غذایی مناسب (اجتناب از مصرف زیاد شکر، قهوه و چای) و استراحت کافی نیز می‌تواند در تسکین درد مؤثر باشد. با توجه به این‌که در اوایل، شروع قاعدگی نامنظم است، می‌توان با علامت زدن تاریخ آن در تقویم، حول و حوش تاریخ شروع آن‌را به‌خاطر بسپارد و نوار بهداشتی را به‌خصوص در مدرسه یا در مسافرت به همراه داشته باشد تا مشکلی ایجاد نشود.

حمام کردن در دوران قاعدگی نه تنها ضرر ندارد بلکه لازم می‌باشد، البته باید از نشستن در کف حمام خودداری و تا حد امکان به شکل ایستاده حمام کرد تا بدن به آلودگی‌های میکروبی کف حمام مبتلا نشود. در این دوران باید از رفتن به استخر و یا دریا نیز اجتناب شود.

به علت باز بودن دهانه رحم در این دوران رعایت بهداشت فردی بسیار ضروری می‌باشد و عدم رعایت آن ممکن است منجر به ایجاد عفونت و عوارضی نظیر نازایی در آینده شود. این امر فرد را از نعمت مادر شدن محروم می‌کند و ممکن است زندگی خانوادگی آتی را دچار مشکل نماید، بنابراین توجه به نکات زیر حایز اهمیت می‌باشد:

در دوران قاعدگی باید از نوار بهداشتی استفاده شود و نوار بهداشتی زود به زود تعویض شود، به خصوص زمانی که خون‌ریزی بیشتر است. با این کار علاوه بر رعایت بهداشت از آلوده شدن لباس‌های دیگر نیز خودداری می‌شود. نوار بهداشتی مصرف شده را باید داخل کاغذ و پاکت پیچید و دور انداخت.

چنان‌چه امکان استفاده از نوار بهداشتی وجود نداشته باشد لازم است از پارچه‌های معمولی و قابل شستشو استفاده شود و پس از استفاده، آنها را با آب سرد و صابون شسته در آفتاب خشک نمود و در صورت امکان اتو کرد. و تا حد امکان از پنبه یا دستمال کاغذی استفاده نشود و در صورت استفاده یک عدد گاز استریل روی پنبه قرار داده شود (زیرا قطعات خرد شده دستمال و پنبه ممکن است جذب گردد و باعث عفونت شود).^[2]

پدرها زمان بلوغ دخترشان چه کنند؟

دختر هم برای پدر است و هم برای مادر؛ و به همین دلیل پدرها هم باید در جریان بلوغ دخترانشان باشند. این یک مسئله بسیار مهم است که مادرها باید پدرها را از اولین قاعدگی و هم‌چنین از سایر دوران‌ها‌ی ماهانه دخترشان با خبر کنند و نباید در پروسه بلوغ دختران، پدرها به حاشیه بروند، بلکه در این دوران لازم است که پدر با مهربانی بیشتری با دخترش برخورد کند و او هم در کنار مادر، برای کم تنش گذراندن دوران بلوغ دخترشان تلاش کند. گذشته از این، پدر هم باید بداند عصبی بودن و پرخاشگر بودن دخترش به چه علت است و با اطلاع از این شرایط، برخوردهای مناسب و مفیدی داشته باشد.

علائم جسمی بلوغ در پسران: علائم جسمی بلوغ در پسران همراه است با روئیدن موی زبر در زیر شکم (اطراف دستگاه تناسلی) و احتلام (خروج منی در خواب یا بیداری).

اولین انزال معمولا در هنگام خواب برای یک پسر نوجوان پیش می‌آید. و اگر در مورد انزال چیزی به نوجوان گفته نشده باشد ممکن است دچار نگرانی و اضطراب شود، ولی باید او را آگاه کرد که این، یکی از مراحل رشد و تکامل جسمی و امری طبیعی است.

بنابراین پدران عزیز لازم است برخورد صمیمی با پسر نوجوان خود داشته باشند و مستقیماً (و یا از طریق مربی دانا و متعهد) پسرِ نوجوان خویش را در مورد احتلام و غسل جنابت و احکام و آداب آن آگاه نمایند و او را برای ازدواج و پدرشدن و مسؤولیت‌پذیری و مدیریت زندگی آماده کنند.

در این دوره، رشد جهشی قد شروع و به طور متوسط 7 تا 5/12 سانتی متر در سال به قد پسران افزوده می‌شود و قدرت عضلانی و پهنای سینه افزایش می‌یابد.

تغییر صدا نیز به‌تدریج اتفاق می‌افتد، ابتدا صدا دو رگه و سپس بم‌تر و مردانه می‌شود. شروع تغییرات و سن بروز آنها در افراد مختلف متفاوت و تحت تأثیر مجموعه عوامل هورمونی، ژنتیک و محیطی می‌باشد که در این میان تغذیه مناسب و کافی، ورزش و فعالیت جسمانی و رفاه جسمی و روحی تأثیر به سزایی دارند.

آنچه گفته شد مختصری بود از تغییرات جسمی نوجوان در آستانۀ بلوغ، که تقریباً هم زمان با آن، تغییرات و تظاهرات روانی هم آغاز می‌گردد.

علائم روانی دوران بلوغ

مهم‌ترین علائم و تظاهرات روانی این دوران را می‌شود به سه قسم تقسیم نمود:

1ـ استقلال طلبی

2ـ ظهور نوسانات خُلقی

3ـ ظهور احساسات و علایق جنسی

1- استقلال طلبی

مراد از استقلال طلبی یعنی این‌که نوجوان تمایل زیادی پیدا می‌کند که مستقل شود و ارتباطی را که در دوران کودکی با والدین خویش داشته قطع نماید. در این موقع است که گاهی با عقاید و دستورات پدر و مادرش مخالفت می‌کند و فلسفه و خصوصیات و افکار همسالان خود را ملاک اعمال روزمرۀ خود قرار می‌دهد.

هم‌اکنون وضعیت اجتماعی ما به‌گونه‌ای است که به نوجوان اجازه می‌دهند تا مسایل و اشکالاتشان را به نحوی خودشان حل و فصل کنند. و در واقع جامعه، نوجوان را از گروه کودکان جدا و متمایز می‌داند. و بدین ترتیب مشاهده می‌شود که به نوجوان اجازه می‌دهند که مثلاً در مجامعی که مورد نظرش هست حضور یابد، پول خود را تا حدودی به نحوی که مایل است خرج کند، در اواخر دوران نوجوانی به وی اجازۀ اتومبیل‌رانی می‌دهند، و بالاخره اوقات فراغت خود را به نحوی که تمایل دارد بگذارند و در بازی‌ها و فعالیت‌های ورزشی شرکت کند.

در دوران کودکی، معمولاً نوع بازی و همبازی‌ها توسط پدر و مادر مشخص می‌شوند، ولی در دوران نوجوانی، او به میل و ارادۀ خود با افراد به بازی می‌پردازد و یا در باشگاه‌هایی که فعالیت‌های دسته‌جمعی دارند نام‌نویسی می‌کند. (البته زمینه‌سازی‌ها و جهت‌دهی نامحسوس والدین در انتخاب دوستان و فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی می‌تواند کارساز باشد).

در مدرسه، دیگر مانند دوران ابتدایی یک معلم، مسئول تمام دروس نیست، بلکه اکنون نوجوان وارد مقطع دبیرستان شده، دروس به قسمت‌های گوناگون تقسیم گشته و برای هر درس و موضوعی، معلمی جداگانه وجود دارد.

مجموعۀ این تغییرات به نوجوان می‌آموزد که از این به بعد باید خود او مسائل زندگی را حل و فصل کند و یا اگر با مشکلاتی مواجه گشت تنها خود اوست که باید با ارادۀ خویش به دنبال دیگران برود و از آنها تقاضای کمک کند.^[3]

نخستین برخورد نوجوان (به‌ویژه پسر) با والدین بر سرِ ساعتِ ورود به خانه، به هنگامِ شب، آغاز می‌گردد. پدران و مادران معتقدند که فرزند نوجوانشان باید سرِ ساعتِ معیّنی به خانه مراجعه کند؛ زیرا دیر آمدن فرزند، آنان را نگران می‌کند که مبادا اتفاقی برای فرزند عزیزشان رخ داده باشد! و حال آن که نوجوان تمایل دارد هرچه زودتر بزرگ شود و به استقلال برسد و دیرآمدن به خانه هم در همین راستا قابل تفسیر است. حتی دیده شده برخی از نوجوانان برای احساس بزرگی و شخصیت و استقلال به سیگارکشیدن روی می‌آورند!

البته این بدان معنا نیست که والدین و مربیان نگران نشوند و همۀ این رفتارها را عادی و طبیعی بپندارند، بلکه می‌بایست این نیاز به استقلال طلبی، آزادی و احساس بزرگی را در جهت مثبت تصعید و هدایت نمایند؛^[4]  چنان‌که امام خمینی (ره)  با همان نوجوانان و جوانان، انقلاب عظیم اسلامی را به ثمر رساندند و هشت سال دفاع مقدس را مدیریت نمودند و هزاران حماسۀ ماندگار را به وسیلۀ همین نیروهای جوان به ثبت رساندند و حال آن‌که اگر امام خمینی (ره)  و انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نبود نیروهای جوانی در سینماها و عشرت‌کده‌ها و کاباره‌های رژیم فاسد پهلوی به انحطاط و تباهی کشیده می‌شد و جز شقاوت و بدبختی در دنیا و آخرت، چیز دیگری نصیب جوانان نمی‌گشت. اکنون نیز راه، همان راه است؛ یعنی سوق دادن جوانان به محیط‌ها و فعالیت‌های مذهبی، علمی و بسیجی؛ که اگر اندکی آسیب هم، مثل دیرآمدن به خانه در برخی از این محیط‌ها وجود داشته باشد به آسانی قابل رفع و جبران می‌باشد؛ زیرا اصل و اساس این محیط‌ها بر پایۀ تصعید نیروهای جوانی و رشد و هدایت و سعادت بنا گشته است.

2- ظهور نوسانات خُلقی

قسم دوم تظاهراتِ روانی این دوران، نوسانات خُلقی است که بیشترین ناراحتی را برای والدین ایجاد می‌کند. آن‌چه مهم بوده این است که والدین باید بدانند این حالات در نوجوانان تا حدودی طبیعی است و بنابراین نوسانات خُلقی آنها را به خود نگیرند و البته لازم است به فکر تصعید و والایش آن باشند.

به هنگام بروز خُلقیات منفی، ابتدا صبر کنید تا آرامش برقرار شود، سپس وقتی احساس کردید که فرزندتان آمادگی دارد، سعی کنید دوباره با او ارتباط برقرار کنید. شاید بهتر باشد که سر صحبت را با موضوعی خنثی باز کنید و سپس به‌تدریج به مسائل مربوط به ناراحتی اخیر او بپردازید.

برای نوجوانِ سردرگم، هیچ چیزی ارزشمندتر از پذیرش بی‌قید و شرط والدین که هنوز مهم‌ترین افراد زندگی او هستند، نیست. به او اطمینان دهید که حالت خلقی‌اش با گذر زمان برطرف خواهد شد.

آری نوسانات خلقی با گذر زمان کاهش می‌یابد و نوجوان می‌تواند روش‌های بهتری برای رویارویی با آنها بیابد. مثلاً در هنگام بروز خشم، نفس عمیق بکشد یا تغییر حالت بدهد (اگر نشسته است بایستد یا دست و صورتش را بشوید و...) و نیز رژیم غذایی مناسبی را در پیش بگیرد و میوه و سبزیجات بیشتر مصرف کند و از خوردن غذاهای تُند و تیز و پُرپروتئین بپرهیزد؛ و به نرمش، ورزش و به‌ویژه شناکردن،^[5] تفریح سالم، نگاه به آب روان و سبزه‌زار اهمیت بدهد.^[6]

ناگفته نماند که نوجوان به سرعت عصبانی و خشمگین می‌شود در عین حال به سرعت پشیمان گشته و خود را سرزنش می‌کند ولی انتظار دارد با محبت و دوستی با وی رفتار شود.

والدین و معلمین از این‌که می‌بینند نوجوان دچار یک نوع تشویش و عدم پایداری روحی شده، نگران می‌شوند و برخی از آزادی‌های او را محدود می‌سازند.

والدینی که پیش از این به شخصیت و افکار و قضاوت فرزندشان امیدوار بودند، اکنون مشاهده می‌کنند با وجود این‌که فرزندشان از نظر سنی بزرگ‌تر شده، اما برخی از حرکات و رفتارهای او جنون‌آمیز و دیوانه‌وار گشته است. چنان که پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید:

الشبابُ شُعبَةٌ مِنَ الجُنُونِ.^[7]

مرحلۀ آغازین جوانی (نوجوانی) شاخه‌ای از جنون است.

در این دوران، نوجوان به نحو افراطی به خود توجه دارد و به جالب بودن ظاهرش بسیار علاقه‌مند است و همواره به دنبال کسب محبوبیت می‌باشد. و در عین حال دچار بی‌ثباتی عاطفی است و به دلیل بد اخلاقی و تندی مزاج و بد اخمی‌های بیجا، تمایل به گریه کردن دارد. خود را همه‌چیز دان می‌پندارد و به همه چیز انتقاد می‌کند، نسبت به والدین عناد و سرکشی دارد. ترس و نگرانی‌های درسی و جنسی و ترس از تمسخر دوستان، موجب اضطراب و آشفتگی وی می‌شود.

نوجوان تمایل به گوشه‌گیری دارد، احساس دل‌تنگی و خستگی می‌کند و گاهی هم شرم و حیای بیش از حد او را فرا می‌گیرد.

هم‌زمان با این دوره، نگرانی‌های خاص اجتماعی پسران، مانند نگرانی در مورد آیندۀ تحصیلی، خدمت سربازی، آیندۀ شغلی و وضع مالی با افزایش سن نوجوان و نزدیک شدن به سال‌های پایان نوجوانی افزایش می‌یابد.

اگر موقعیت ایجاب کند و بستری فراهم شود نوجوان تمایل به مخالفت‌های اجتماعی نیز دارد.

در این دوران خانواده‌ها و مربیان موظف‌اند نوجوانان را آگاه سازند و اعتماد به نفس و ابتکار و خلاقیت آنان را پرورش دهند و انرژی خام آبشارگونه و مخرب آنان را که اثری جز ساییدن و تخریب ندارد به نیروی برق و روشنایی تبدیل کنند. همان‌گونه که نوجوانان دوران دفاع مقدس، با تصعید و هدایت نیروها و استعدادهای خویش، بزرگترین حماسه‌های اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی، نظامی و مدیریتی را آفریدند و در این عرصه‌ها، گوی سبقت را از عارفان و سالکان سخت‌کوش ربودند! و تمامی نظریات و تئوری‌های مربوط به ویژگی‌های دوران نوجوانی را با چالشی جدی روبه‌رو ساختند.

مرور و مطالعۀ خاطرات شهیدان و جانبازان و رزمندگان دوران دفاع مقدس گویای این واقعیت است. برخورد آنان در سنین نوجوانی با پدر و مادر و دوست و همسایه و اقوام و خویشان و کودکان و پیران و دست و پا بوسی‌ها و احترام‌ها و تکریم‌هایشان، بسیاری از نظریات مربوط به ویژگی‌های دوران نوجوانی و عادی جلوه دادن پرخاشگری و نوسانات خُلقی این دوران را به چالش کشیده است که نیاز به تحقیق و بازنگری جدی دارد.

3- ظهور احساسات و علایق جنسی

قسم سوم تظاهراتِ روانی، احساسات و علایق جنسی می‌باشد که اگرچه یک امر طبیعی و غریزی و مقدمات ازدواج و تشکیل خانواده است، ولی به هرحال بایستی کنترل شود و کنترل آن هم با توجه به نیروی عقل و اراده‌ای که خداوند به جوان عطا کرده است کاملاً امکان‌پذیر می‌باشد.

آری، از همین‌ روست که اگر نوجوانِ بالغ، به نامحرمی نگاه کند و تحریک گردد، مرتکب عمل حرام شده و در آخرت مجازات می‌شود، بنابراین لازم است همواره احساسات و علایق جنسی خود را کنترل کند، و فقط از راه ازدواج و همسر شرعی آن را برآورد؛ و چنان‌چه به هر دلیلی دسترسی به همسر شرعی (حتی اگر تا آخر عمر) امکان‌پذیر نباشد بایستی این غریزه کنترل گردد.  چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید:

^[8]

کسانی که امکان ازدواج ندارند بایستی عفاف پیشه کنند.

البته مراد از عفاف‌پیشگی، رعایت عفاف در حوزه‌های بینایی، گویایی، شنوایی، بویایی، چشایی، بساوایی و عفت در پوشش و خلوت و اختلاط و رفتار و افکار است که در آیات دیگر به آنها اشاره شده است.^[9] به‌طوری‌که اگر این آموزه‌ها به‌خوبی به‌کار گرفته شود زمینه‌ای برای تحریکات جنسی باقی نمی‌ماند و تحریکات ناشی از فعالیت غدد جنسی هم با اندکی روزه‌داری و افزایش موهای بدن قابل کنترل می‌باشد که در روایات اسلامی به آن سفارش شده.^[10] به‌علاوه که کنترل غریزۀ جنسی برای تکامل روحی و معنوی انسان فوق‌العاده مؤثر می‌باشد که در بخش کلیات (در جلد یکم درسنامه عفاف) به آن اشاره گشته است.

علائم معنوی دوران بلوغ

دوران بلوغ معمولاً برای اغلب افراد همراه است با رشد معرفتی و معنوی، که اگر درست شناخته و هدایت شود می‌تواند سعادت دنیوی و اخروی نوجوان را به ارمغان آورد و اگر از آن غفلت گردد ممکن است سر از عقاید باطل درآورد و یا جذب فرقه‌های به ظاهر معنویت‌گرا و عرفان‌های نوظهور و آیین‌های غیر اِلاهی گردد و از این طریق (حتی با رنگ و لعاب معنوی) در بی‌عفتی و انحرافات اخلاقی غوطه‌ور شود.

آری، گروه‌های شیطان‌پرستی و برخی از فرقه‌هایِ نوظهورِ به‌ظاهر معنوی، درصدد قداست‌بخشی به هر نوع رابطۀ جنسی هستند^[11] و ده‌ها هزار کتاب از آثار آنها در کشور ما چاپ و توزیع شده است!^[12]

از همین رو لازم است پدر و مادر پیش از فرا رسیدن بلوغ فرزند، برای مدیریت گرایشات معرفتی و معنوی او برنامه‌ریزی کنند و فرزندشان را با جلسات مذهبی شناخته شده و مطمئن مرتبط نمایند و با عالمان آگاه و با تقوا در این زمینه مشورت کرده و جشن تکلیف او را باشکوه برگزار نمایند.

نکات قابل توجه در خصوص تربیت نوجوان

- مهم‌ترین شاخصه رفتاری با نوجوان، برخورد صمیمانه، صبورانه و به‌‌دور از هرگونه تندخویی و سخت‌گیری است. اساساً در برخورد با نوجوان بهتر است سخت نگیریم بلکه آسان‌گیر باشیم و کارهای خوبشان را تحسین و تشویق کنیم و بدین طریق آنها را جذب نماییم و از خود نرانیم و متنفرشان نکنیم.  چنان‌که رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله)  می‌فرماید:

علِّمُوا وَ يَسِّرُوا وَ لَا تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لَا تُنَفِّرُوا وَ إذا غَضِبَ أحَدُكُم فَلْيَسْكُت.^[13]

تعلیم دهید و سهل گیرید و سخت مگیرید، گشاده‏روئى کنید و خشونت مکنید و چون یکى از شما خشمگین شود خاموش ماند.

- آموزش قانون‌مندی و انضباط باید در دستور کار باشد.

- توجه به توانمندی‌های نوجوان و بیان آنها در نزد دیگران باید در دستور کار اطرافیان باشد.

- یکی از مهمترین فعالیت‌های مربی باید تلاش در جهت ایجاد اعتماد به‌نفس در نوجوان باشد.

- تلاش برای ایجاد حس مسئولیت‌پذیری از اهداف مهم تربیتی این دوره محسوب می‌شود.

- گروه‌های همتا می‌توانند نقش به‌سزایی در رشد هویت نوجوان داشته باشند.

- رشد اجتماعی نوجوان تحت تأثیر سه عامل همسالان، مدرسه و خانواده است.

- از آنجا که رشد افکار مذهبی و علاقه به فضیلت‌های مذهبی در سنین نوجوانی به حداکثر خود می‌رسد، استفاده از این ظرفیت برای تربیت دینی از اهم وظایف مربیان محسوب می‌شود.

- رشد جنسی نوجوان و تمایلات و کنجکاوی‌های جنسی او باعث بروز پریشانی و نگرانی‌هایی در او می‌شود، اگر نوجوان نتواند آنها را کنترل کند به مسائلی چون مقاربت‌های جنسی، استمنا، همجنس‌بازی و... تبدیل می‌شود.

- نظارت و کنترل خانواده در این دوره لازم است، اما اگر در این زمینه زیاده‌روی شود باعث ضعف در اعتماد به‌نفس و انجام فعالیت‌های گروهی می‌شود.

 

^[1]. مثل افزایش قد و وزن و رشد اعضای بدن.

^[2]. برای کسب اطلاعات بیشتر در بارۀ تربیت جنسی و بلوغ دختران مراجع کنید به کتاب «محرمانه با مادران» (آنچه باید در باره تربیت جنسی دختران دانست) تألیف: ریحانه خلیل اکبر، اصفهان: حدیث راه عشق1394.

^[3]. برگرفته از کتاب «نوجوانی» ص2؛ دکتر ابراهیم جعفر کرمانی، شرکت سهامی چهر.

^[4]. تصعید یا والایش، یعنی جابه‌جایی یک نیروی درونی، به سوی یک هدف والا و ارزشمند؛ گاهی برآوردن امیال و آرزوهای فرد، به موانع اجتماعی برخورد می‌کند و در نتیجه، وی طوری آنها را تغییر مسیر می‌دهد که مورد پسند عقل و شرع و جامعه باشد. این ساز و کار، یکی از بهترین و ارزنده‌ترین راه‌های مقابله با ناکامی است. بسیاری از نویسندگان، شعرا و هنرمندانی که در ارضای برخی از غرایز خود شکست خورده‌اند، به آفرینش هنری، دست زده‌ و گاهی شاه‌کارهای جاویدان، خلق کرده‌اند. روانکاوان، تصعید را به عمل یک مهندس، تشبیه می‌کنند که انرژی خام یک آبشار را که اثر آن تنها ساییدن زمین است به نیروی برق تبدیل می‌کند که برای برآوردن نیازهای مادی و معنوی انسان‌ها مفید است. (برگرفته از تربیت جنسی از منظر قرآن و حدیث، ص148)

^[5].وسائل الشیعهݑ، ج17، ص331. عَلِّمُوا أَوْلَادَكُمُ السِّبَاحَةَ وَ الرِّمَايَة. به فرزندانتان شنا و تیر اندازی را بیاموزید.

^[6]. وسائل الشیعهݑ، ج5، ص340. ثَلَاثَةٌ يَجْلُونَ الْبَصَرَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَاءِ الْجَارِي وَ النَّظَرُ إِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ. سه چيز به چشم، روشني مي‌بخشد و سرور و نشاط را برمي‌انگيزد و غم و اندوه را مي‌زدايد: نگاه كردن به سبزه‌زار، نگاه به آب روان و نگاه به چهره نيكو و زيبا.    

^[7]. بحار، ج77، ص165. من لایحضر، ج4، ص377، تربیت جنسی، ص135.

^[8]. نور (24) آیه33.

^[9]. رجوع کنید به بحث آموزش قرآن کریم.

^[10]. ر.ک: درسنامه عفاف، جلد یکم.

^[11]ـ لازم به‌یادآوری است که در برخی از این فرقه‌ها با تمثیل‌ها و مقایسه‌های بسیار سُست و بی‌اساس، آدمی را به درخت تشبیه کرده و گفته‌اند: همان‌گونه که درخت هرچه بیشتر در زمین ریشه بدواند رشدش بیشتر می‌شود و به آسمان نزدیک‌تر می‌گردد، آدمی نیز هرچه بیشتر به لذت‌های مادی و از جمله لذت‌های جنسی روی آورد و در لذت‌های زمینی ریشه بدواند، بمانند درخت پروبال می‌گیرد و به آسمان معنویت نزدیک‌تر می‌شود!! غافل از این‌که این‌گونه تمثیل‌ها و قیاس‌ها کاملاً باطل است؛ چراکه پرداختن بیش از ضرورت به لذت‌های مادی و زمینی، آدمی را مخلّد و ماندگار در زمین می‌کند و از پرواز در ملکوت و قرب معنوی باز می‌دارد.  چنان‌که قرآن کریم درباره بلعم باعورا و امثال او می‌فرماید:  ^{176 اعراف} (برای آشنایی با فرقه‌های نوظهور به ظاهر معنوی، ر.ک: کتاب‌ها و تحقیقات و سخنرانی‌های حجت الاسلام دکتر محمد تقی فعّالی)

^[12]ـ ر.ک: جستجوی اینترنتی کتابهای پائلو کوئیلو در ایران. http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920230000735

^[13]. نهج الفصاحة، ص568، ح1957.

 تهیه و تنظیم : کانون فرهنگی تبلیغی امین 
حق نشر محفوظ / با ذکر منبع بلامانع

موضوعات مرتبط: . :: درســــــــنامه عفـــــــــــاف :: . ، خانواده و مراقبت های جنسی فرزندان ، تربیت جنسی فرزند از سن بلوغ تا 17 یا 18 سالگی
برچسب‌ها: تربیت جنسی , تربیت جنسی فرزندان , خانواده و مراقبت های جنسی فرزندان , سن بلوغ آیت‌الله سبحانی | سند 2030 باید ابطال شود!...